Ülkemizde geçiş, kıyı ve deniz suyu izleme çalışmaları, kirlilik durumunun tespiti ve gerekli önlemlerin alınması ve halk sağlığı, doğa koruma, gıda ve bilimsel araştırma sektörlerinin etkinlikleri kapsamlarında, 1990’lı yıllardan bu yana, düzenli izleme programları oluşturmak hedefiyle araştırma kurumları, belediyeler ve Bakanlığımızca yürütülmekte ve icra edilmektedir.
1990 yılından itibaren denizlerimizde izleme faaliyetleri 2011 yılına kadar Akdeniz ve Ege Denizi’nde MEDPOL Programı çerçevesinde, Karadeniz’de ise BSIMAP Programı kriterlerine göre farklı kapsamlarda icra edilmekteydi.
2011 yılından itibaren ise ekosistem temelli izleme yaklaşımı benimsenerek izleme programı için tüm denizlerimizde ortak olarak uygulanabilecek bir izleme stratejisi geliştirilerek “Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı” uygulamaya konulmuştur.
2014-2016 dönemi için program sürekli olarak kış dönemlerini de kapsayacak şekilde 3’er yıllık olarak gerçekleştirilmiştir. Bu 3 yıllık programlarda hem istasyon sayısı hem de göstergelerde artışlar sağlanarak izleme ağı daha kapsamlı hale getirilmiştir. Bununla birlikte izleme sıklığı artırılarak ilk kez denizlerimizde düzenli kış verileri elde edilmiştir.
DBKİ Programı çerçevesinde DEKOS Projesi ile belirlenen toplam 76 kıyı su kütlesi ile 15 deniz değerlendirme alanı izleme ve değerlendirmeye alınmış olup çalışmaların kapsam ve içerikleri aşamalı olarak genişletilmektedir. AB DSÇD ve Barselona ve Bükreş Sözleşmeleri çerçevesinde IMAP ile BSIMAPkapsamındaki izleme ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik pilot ölçekli çalışmalar da başlatılmıştır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen Denizlerde Bütünleşik Kirlilik İzleme Programı 2014 yılından beri TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi koordinasyonunda bir çok araştırma kurumu, üniversiteler ve kamu kurumu işbirlikleri ile sürdürülmektedir. Programda; Sinop Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Celal Bayar Üniversitesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ile TAEK yer almaktadır.
Program sonunda yıllık raporlar, Uluslararası Sözleşme raporları, 3 yıllık özet raporları oluşturulmaktadır. Çıkan sonuçlar ülkemizde ilk defa gerçekleştirilen 1. Ulusal Deniz İzleme ve Değerlendirme Sempozyumu ile değerlendirilmiştir.
2014 - 2016 devamında üç yıllık program 2017-2019 yıllarını içermektedir. Bu Program ile karasularımız da izleme alanlarına dahil edilerek deniz izlemelerinin coğrafik kapsamı genişletilmiş, 2017 yılı itibarı ile de Karadeniz’de deniz suları 7 hat ile 30 deniz miline kadar izlenmeye başlamıştır.
Çalışma Konuları kısaca şunlardır:
1 . Yapılacak deniz çalışmaları; Marmara Denizi’nde 3 dönem, diğer denizlerimizde ise yılda 2 dönem olarak planlanmış olup açık deniz suları da çalışmalara geçmiş döneme (2014-2016) nazaran daha fazla oranda dahil edilecektir. Bu kapsamda özellikle Karadeniz ‘de geniş yetki alanımız olan deniz sularında izleme faaliyetleri arttırılacaktır.
2 . Türkiye denizleri ve kıyı sularının fizikokimyasal özellikleri, ekolojik durumunu yansıtacak bileşen ve göstergeleri, kirlilik durumu, ile radyoaktivite seviyeleri, kıyı ve denizde biriken katı atıklar, deniz çayırları, deniz tabanı biyoçeşitliliği ve ekonomik balıkçılığa yönelik hedef türler ile bunlardaki kirletici seviyeleri izlenecektir. Elde edilen sonuçlarla kalite sınıflandırılması yapılarak, kıyı su kütlelerinin ve denizel alanların durumları değerlendirilecektir.
3 . Bu kapsamda, yaklaşık 330 istasyonda gerçekleştirilmesi planlanan noktasal su kolonu çalışmalarının yanı sıra alansal olarak, toplam 56 makro flora, 80 trol ile biyoçeşitlilik (balık) ve katı atık, 40 trol istasyonunda 2 ticari tür balıkta ve ayrıca 5 midye istasyonunda kirleticiler, 2 deniz çayırları, 4 kıyısal katı atık çalışması yürütülecektir.
4 . Biyolojik bileşenlere ek olarak 70 makrozoobentoz, 95/62 fito/zooplankton çalışması gerçekleştirilecektir. Toplam 100 sediman istasyonunda yaygın olarak kirleticilerin seviyeleri tespit edilerek geçmiş yıllarla karşılaştırmalar yapılacaktır.
5 . Türkiye denizlerinde 20 istasyonda sediman ve su örneklerinde radyoaktivite seviyelerinin takibi sürdürülecektir. Mikroplastik çalışmaları 2014-2016 döneminde olduğu gibi pilot çalışmalar ile sürdürülecektir.
6 . Proje kapsamında, deniz şamandıraları ile gerçek zamanlı su kalitesi ve hidrodinamik özelliklerin izlenebileceği pilot ölçekli sistemlerin kurularak, yaygınlaştırılmasına yönelik fizibilite çalışmalarının yapılması ve raporlanması hedeflenmektedir.
7 . Baskı ve etkilerin kıyı su kütlelerinin yönetimi açısından birlikte değerlendirileceği çalışmalar yürütülecektir.
8 . Denizlerimizin fiziksel ve kimyasal özellikleri ile kirlilik ve ekolojik durum izlenerek, ulusal deniz yönetimi politika ve stratejilerinin belirlenmesi için bilgi temelli değerlendirmelerin yapılması amaçlanmaktadır. Bu çalışmalar sonucunda, denizler için çevresel durum raporları oluşturulacaktır.